Son bir yılda Türkiye'de en çok konuşulan finansal olay tartışmasız dijital para oldu. Kimilerine göre muhteşem bir yatırım aracı, kimilerine göre de hayali ve dolandırıcı bir sistem. Şu an bu yazıyı okuyan sizlerde büyük ihtimal fintech ( teknolojik finansal hizmetler) konusunda bilgi sahibiyseniz doğal olarak dijital paranın geleceğini parlak gördüğünüzden EVET harika bir yatırım aracı diye içinizden mırıldanıyorsunuzdur, ya da git Allah aşkına öyle bir şey olamaz düpedüz saçma ve insanları kandırmaya yönelik bir sistem diye hiddetle söyleniyorsunuzdur. Evet, bu işin ortası yok İNANANLAR ve İNANMAYANLAR diye iki blok oluşmuş bulunmakta.
Bu kadar ses getiren ve kişileri bloklaştıracak kadar keskin bir şeyler ortaya koyan bu sistem çok önemli ve geleceğin ticari anlayışı hakkında da bizlere ipuçları sunacaktır.
Peki, gelelim dijital paraya…
Dijital para tek başına bir anlam ifade etmez onu değerli ve kullanılabilir kılan geleceğe taşıyan onun tamamlayıcısı olan belli etmenler vardır. Türkiye de dijital paranın geleceğini belirleyecek olan faktörlere baktığımızda şu 12 ana faktör karşımıza çıkacaktır.
1- Bankacılık sektörünün durumu
2- İnternet kullanımı
3- KOBİ teknolojik altyapısı
4- E- Ticaret durumu
5- Teknolojik gelişim
6- Finansal hizmet araçları
7- Hukuksal mevzuat
8- Bürokratik yaklaşımlar
9- Uluslararası ticaret
10- Coğrafi Yapı
11- Mobil sistem kullanım ve altyapısı
12- Gelir düzeyi
Vb. faktörler dijital paranın durumunu ve geleceğini doğrudan etkileyen etmenlerdir. Bu faktörler dışında başka faktörler de sıralanabilir fakat ben önemli olduğuna inandığım bu 12 faktörü Türkiye'deki mevcut duruma göre kısaca açıklayacağım.
1- Bankacılık sektörünün durumu
Türk bankacılık sektörü Avrupa'nın en gelişmiş bankacılık sektörünün en başında gelir. Hatta dünyanın sayılı bankacılık sektörlerinde birine sahibiz. Peki, bankacılık sektörünün bu kadar gelişmiş olması dijital para konusunda nasıl bir katkı sunar. Bitcoinin bir merkezi otoritesi yoktur ama bundan sonra özellikle devletler tarafından üretilecek dijital paralar ve dijital araçların büyük bölümü banka sistemlerinin denetiminde yapılacaktır. Çin, İngiltere, Rusya, Hindistan, Japonya, Nijerya vb. birçok ülke bankalar aracılığı ile bu sektöre yön vermeye başladı bile. Gelecekte dijital paranın ve dijital finansal araçların Merkezi yine bankacılık sektörünün elinde olacaktır. Türkiye eğer bu işe bir an önce soyunursa çok kısa sürede diğer birçok ülkeye oranla başarı sağlayacaktır, hatta onlara öncelik bile yapacak büyük bir potansiyele sahiptir.
2- internet kullanımı
Aslında İnterneti çok fazla açıklamaya gerek yok. Çünkü dijital para= internet demek. Türkiye'de internet kullanımı her geçen gün yaygınlaşmaya devam ediyor. Bu anlamda Türkiye dijital paranın varlığı konusunda, internetin bu denli yaygın kullanılması, birçok gelişmiş ülkeden çok çok daha ileri seviyede ve daha avantajlı duruma getirmektedir. İnternet kullanımı artışı her zaman dijital araçlara yönelimi de artırmaktadır.
3- KOBİ teknolojik altyapısı
Türkiye'de 4 milyona yakın Kobi mevcut. BKM verilerine baktığımızda 57 milyon kredi kartı, 1.8 milyon POS cihazı kullanımda olduğunu görmekteyiz. Kredi kartı ve POS cihazı kıyaslamasını yaptığımızda mevcut KOBİ’lerin yeteri kadar teknolojiyi kullanmadığını bir göstergesidir. KOBİ’lerin yarıdan fazlasının teknolojik altyapısının olmadığını söyleyebiliriz. İnternet kullanımının yaygın olması dijital paranın KOBİ sistemlerine entegrasyonu için bir fırsat olabilir, ancak bu iyi planlanmalıdır. Türk KOBİ sistemi özellikleri göz önünde bulundurularak yapılanmaya gidilmelidir. Network Marketing anlamında onlarca kartlı sistem firması Türkiye'de faaliyet gösterdi. Lakin hiçbiri başarılı olamadı bunun bir nedeni KOBİ’lerin teknolojik altyapısı ve gelenekçi faaliyetleri, ikincisi ve en önemlisi Türk KOBİ sisteminin Avrupa'daki ülkelerden çok farklı olmasıydı. Bunu dikkate almayan firmalar başarısız oldular. Aslında dijital Paranın da kartlı sistemlerden çok fazla bir farkı yoktur bunun için firmaların çok ciddi araştırma yapmaları ve fizibilite çalışmalar yapmaları gerekmektedir. Marka ve pazarda kendine yer edinmiş hatırı sayılı KOBİ sayısı da azımsanmayacak kadar mevcuttur. Dijital paranın ödeme aracı olarak zamanla bu KOBİ’lere Entegrasyonu çok kolay olabilir. Türkiye'deki mevcut ticaretin yüzde 10-12 arası bu gelişmiş KOBİ’lerden oluşturmaktadır.
4- E- Ticaret durumu
Dijital paranın en yaygın ve en rahat kullanılabileceği alanların başında e-ticaret gelmektedir. Türkiye'deki e-ticaret rakamlarına baktığımızda 2014’te 41 milyar, 2015'te 55 milyar ve 2016'da 68 milyar TL olduğunu görmekteyiz. Türkiye'de e-ticaret her geçen gün oransal anlamda çok ciddi anlamda büyümekte ve dünyadaki e-ticaret gelişimi açısından ilk 10 ülke arasında yer almaktadır. E-ticaret gelecekle ilgili bize İnanılmaz bir büyüme trendinin yaşanacağını göstermektedir bu büyüme dijital parayı olumlu anlamda etkileyen en büyük faktör olacaktır. Hatta belirleyici bir faktör olacaktır.
5- Teknolojik gelişim
Dijital para teknolojik gelişmelerle aynı paralellikte büyüyebilen yâda küçülebilen bir araçtır. Dijital paranın fiziki para gibi sadece var olması yetmiyor destekleyici unsurlar da gereklidir. Örneğin bir araba teknolojik gelişmelere bağlı çok güçlü bir motora sahip olabilir lakin hareket etmesi için yakıtta gerekli yâda başka unsurlar… Teknolojik gelişim ülkelerin ticari yapısının belirleyici unsurlarındandır. E-ticaretin gelişmesi için örneğin ciddi bir internet ağ sisteminizin olması lazım yada POS cihazlarının yaygınlaşması için hem internet hem gelişmiş bankacılık sektörünüzün olması gerekir. Teknoloji bahsettiğimiz araçları birbirine bağlayan en önemli unsurdur ve dijital paranın bir nevi otobanıdır.
6- Finansal hizmet araçları
Dijital para bir finansal teknolojik hizmet aracıdır. Bankacılık, E-Ticaret, KOBİ teknolojik altyapısı, Teknoloji, mobil sistemler gibi unsurlar finansal teknoloji hizmetleri araçlarına örnek araçlardır. Dijital para anlamında finansal hizmetleri (fintech) güçlü olan ülkeler mutlak bir başarı ve üstünlük sağlayacaktır. Çin, Hindistan, İngiltere, Japonya, Rusya, Nijerya, Malezya, Türkiye gibi ülkeler bunu sağlayacak üstünlüğe sahip ülkelerdir. ABD ve Almanya gibi dünyanın en iyi ekonomilerine ve teknolojilerine sahip ülkeleri saymadık çünkü bu konuda daha karar veremediler ve dijital paranın geleceği hakkında ne gibi hamleleri olacağını şimdilik kestirmek çok zor bekleyip görmek lazım.
7- Hukuksal mevzuat
Dijitalleşmenin önündeki en önemli kalkan görevi hukuksal mevzuatlar görmektedir. Birçok ülkede Bitcoine yapılan sınırlamalar o ülkenin hukuksal yapısına dayandırılarak yapılmıştır. Türkiye'de bu anlamda pek fazla bir veri bulunmamakta sadece Elektronik Ticaret Yasası mevcut olup o da çok eksik ve yenilikçi değildir. BDDK’nın bu anlamda bir an önce bir hukuksal mevzuat çıkarması gerekmekte olup Türkiye'de dijital paranın geleceği ile alakalı kaderinin de belirleyicisi olmalıdır. Hukuksal mevzuat sadece dijital paranın üretim, ihraç yada ithalatındaki işlevsel fonksiyonların düzenlemesinde değil, kötü niyetli kişi/kişiler ve firmalarında sektöre zarar vermesini engelleyici tedbir ve denetleyici görevini de üstlenmesi açısından hayati öneme sahiptir.
8- Bürokratik yaklaşımlar
Ülkelerin ticari kaderlerini bürokrasiler belirlemektedir. Türkiye'de Maalesef bu anlamda çok sorumlu ve dijital paranın gelişimi ve yaygınlaşması konusunda ciddi sorunlar yaşayabileceği bir alandır. Bürokratların birçoğunun ticari ilişkilerinin olması genellikle gelenekçi ve klasik ticaret yanlısı olmalarını sağlamıştır. Ekonomik, ticari ve teknolojik anlamda büyüyen ve gelişen bir ülkeyiz ama önemli olan diğer dünya ülkeleri ile aynı paralellikte hatta bir adım önde gidebilmektir. Misal, Network Marketing sektörünün Türkiye'deki en büyük sorunu hukuksal mevzuat ve bu mevzuatı düzenleyici ve denetleyici unsuru olan bürokrasidir. Fakat bürokrasi hakkaniyetle bu görevi yerine getirmediği için yüzbinlerce insan bu sektörde hukuksal boşluk ve denetimler yüzünden mağdur olabilmiştir. Bir ülkede bürokrasi ticaretin belirleyici ana unsurudur. Bunun için Türkiye'de dijital paranın geleceği ile alakalı bürokrasi ile belli düzeyde mücadele etmek lazım.
9- Uluslararası ticaret
Uluslararası ticaretin yaygınlaşması fiziki parayla çok zor ve hatta uluslararası e-ticarette bu hiç mümkün olmamaktadır. Dijitalleşmenin önemi bu alanda çok çok fazlasıyla ortaya çıkmaktadır. Amazon, Alibaba, eBay, Microsoft, Dell, Samsung gibi dünya devlerinin dijital araçlara sıcak bakması, birçoğunun bu araçların kullanması kişilerde de bir güven ve dijital paraya karşı olumlu bir bakış açısı geliştirmelerini sağlamaktadır. Uluslararası ticaretin büyük çoğunluğu dijital araçlar vasıtası ile yapılması dijital paranın bu alanda kendine yer bulması hiçte zor olmayacaktır.
10- Coğrafi yapı
Mobil internet, e-ticaret ve dijitalleşmeyi etkileyen önemli faktörlerden biri de coğrafi yapıdır. Hindistan'ın fiziki paraya sınır getirmesinin temelinde çok büyük ve sarp fiziki bir coğrafi yapısının olması ve fiziki olarak birçok şeyin yapılmasının mümkün kılmamasındandı. Hindistan'da internet kullanımının yaklaşık yüzde 83'ü mobil akıllı telefonlar üzerinden sağlanmaktadır. Bunun da nedeni ülkenin her yerine internet hizmeti için bakır kablolarının çekilmesinin çok zor hatta mümkün olmaması yatmaktadır. Hindistan'da telefon kullanımı el feneri, radyo, mobil bankacılık ve benzeri ihtiyaçlar için de kullanılmaktadır. Bunun da sebebi dediğimiz şekilde coğrafi yapının zorluğu dijitalleşmeyi zorunlu kılmakta kişilerde bunu kullanmayı zorunlu bir ihtiyaç gibi ve hayatlarını kolaylaştıracak bir araç olarak görmelerindendir. Türkiye’nin de zor bir coğrafi yapısı olsa da ülkenin en ücra köşelerine kadar hem bakır kablolar ile ev interneti hem de vericiler ile mobil internet kullanım sunulmaktadır. Coğrafik olarak %95’in üstünde bir alanda bu hizmet sunulmaktadır. Bu denli yaygınlaşma dijital paranın kırsal kesimde de köylere kadar çok rahat bir şekilde Türkiye’de kullanılabileceğini bize göstermektedir.
11- Mobil sistem kullanım ve altyapısı
Dijitalleşme de, mobil sistemlerin en büyük avantajı; ulaşabilir internet ve işlem kolaylığıdır. Dijital para sistemi yeni ama bir ya da iki yıl içinde mobil sistem üzerinde çıkacak uygulamalar ve kolaylıklar dijitalleşmenin vede dijital paranın yükselmesi daha da hızlanacaktır.
12- Gelir düzeyi
Dijital para sektöründe birçok lider ile sohbet ederken şunu hep duydum. Amerika ve Avrupa'nın gerisinde kalmamamız lazım. Bu söylem tamamen bir ezber ve araştırılmadan söylenmiş talihsiz bir sözdür. Dijital araçlar ABD ve Avrupa'da değil Uzakdoğu'da, Asya'dan yükselecek ve buralar dijital paranın merkezi olacaktır. Yukarıda saydığım unsurlar ticari ilginiz ile ölçeklendirirseniz bunu aslında çok rahat çözersiniz. Yani zengin ve teknoloji anlamında en iyi olan ülkeler dijital paranın merkezi olmayacak bunu kesinlikle bilin.
Gelelim gelir düzeyleri bunu nasıl sağlayacak. Gelir düzeylerinde uçurum olan ülkeler daha doğrusu gelişmekte olan ve gelişimini tamamlamak da olan ülkelerde ciddi bir sınıf farklılığı ve gelir düzeyi uçurumu söz konusudur. Gelir düzeyi daha iyi olanlar daha zengin olmayı gelir düzeyi alt seviyede olanlarda üst gelir seviyesine çıkmak için kıyasıya çalışırlar. Türkiye'de genel olarak bu iki gelir düzeyine sahip kişilerden oluşmaktadır. İnternet kullanımında ve sosyal medyada dünyada ilk 5 ülke içerisindeyiz, bankacılık sektöründe dünyanın en iyi ülkelerinden biriyiz, e-ticarette büyüme oranında Avrupa'da ilk üç dünyada ilk 10 arasındayız, mobil sistem kullanımında dünyada yine ilk ondayız. İşte bunların hepsini tetikleyen ana unsur gelir düzeyleri ve kişilerin tatminlik duygularıdır. Türkiye eğer bir atak yapıp dijital dünyaya merhaba derse, dünyadaki diğer birçok ülke ile yarışabilecek hatta ve hatta dünyada ciddi söz sahibi olacak bir ülke olacaktır. Ciddi ve doğru adımlar atılırsa gelecekte Türkiye dijital para konusunda ve diğer dijital araçlar konusunda dünyanın en önde gelen ülkelerinden biri olabilir. Dijital para ve dijital araçların Türkiye’deki geleceği çok ama çok parlak olacaktır.
BONUS: Yerel E-ticaret
2014 yılında Yüksek Lisans yaparken E-ticaret ile alakalı tez hazırlarken yeni olan bir kavram ile karşılaşmıştım. Daha önceleri birkaç defa duymuş ama hiç önemsememiştim bu yeni kavram YEREL E-TİCARET… Yerel E-ticaret ne demek kısacası yaşadığınız şehirde semtte hatta mahallede bulunan genellikle büyük çaplı marketlerden oluşan ve online e-ticaret sistemlerine entegre edilmiş anlık ticaret şeklidir. Ankara’da Makro market yada İstanbul, ankara vb birkaç büyük şehirde Migros yerel e-ticaret atağını başlattı. Marketim.com sistemine girip ekmek, sebze, meyve, yoğurt, su, çikolata… ne almak isterseniz alıp 2 yada 3 saat içinde kapınızda size teslim edilecektir. Tez sürecinde gitti gidiyor yetkileri ile bu konuda konuşma şansım oldu birkaç firma ile de daha sonrasında görüş alışverişi yaptım, benim gördüğüm durum şu 2018 ortalarına kadar yüzlerce firma bu alanda yerel e-ticarete geçecek ve buda dijital araçların kullanımını hem hızlandıracak hem de dijital araç payını pazarda kat kat artırıp çok cazip hale getirecektir. Dijital paranın Türkiye de aslında bir geleceği de bana göre yerel e-ticaret ile birlikte KOBİ’lere bu şekilde gireceğidir. Yerel E-ticaret Türkiye de kısa süre de başarıya ulaşırsa dijital para ve dijital araçlara da TURBO görevi görecektir.
